Çocuk hakları kavramının temeli yirminci yüzyılın ilk yarısında
oluşmaya başlasa da, uluslararası sözleşme halinde kabulü ve ülkemizin de taraf
olarak bu sözleşmeyi imzalaması insanlık tarihine bakınca henüz çok kısa bir
geçmişe sahip.
Haklarının bilinciyle büyüyen ve büyütülen çocuklar arttıkça
toplamlardaki insan hakları kavramı ve demokrasi gelişebilir. Bu nedenle
çocuklardan önce onlardan yasal ve toplumsal olarak onlardan sorumlu sayılan
devlet aile ve tüm yetişkinlerin bilincine yer etmesi gerekiyor.
Nesillerden nesillere aktarılacak bir hak-hukuk kültürü, bireyler
kadar toplumları ve insanlığı daha geliştirebilir.
“Çocuk Gerçeği”nin kavranmasıyla her alanda gittikçe gelişen “çocuk”
bilinci, bunlara dikkat çeken günlerle altı çizilerek benimsenecektir.
Her yılın Ekim ayının ilk Pazartesi gününe rastlayan Çocuk günü ve
devamındaki hafta çocuk hakları savunucularına da bu açıdan önemli olanaklar
sağlıyor.
Çocuk hakları sözleşmesinin maddelerine bir göz atmak bu konunun
yaşamın çeşitli alanlarında nasıl etkili olacağını düşünmek ve uygulamayı
benimsemek ama her şeyden önce doğru algılamak önemli.
Aşağıda yer alan temel maddelerin başta devleti yönetenler olmak üzere
devletin, anne babanın, velilerin, öğretmenlerin, hukukçuların, doktorların en
önemlisi de yasa çıkaran siyasetçilerin özetle her kesimden yetişkinlerin
dikkat alanında bulunması gerekiyor. Çocuk Hakları Sözleşmesinde toplam 54
madde bulunsa da, 45 maddeden sonrakiler devletleri ilgilendiren prosedürlerden
oluşuyor.
Çocuk Hakları Maddeleri;
"1- Her birey on sekiz yaşına kadar çocuk olarak kabul edilir.
Her çocuk vazgeçilmez haklara sahiptir.
2-Çocuk Hakları, bütün çocuklar içindir. Doğum yerleri, konuştukları
dil ne olursa olsun fark etmez. Büyüklerinin inançları ya da görüşleri
nedeniyle hiçbir çocuğa ayrım yapılmaz.
3- Çocuklarla ilgili bütün yasa ve uygulamaları oluşturanlar, önce
çocukların yararını düşünmek zorundadır. Devlet, çocukların koruma ve bakımını
üstlenenlerin sorumluluklarınıyerine getirmeleri için önlemleri alır ve onların
sorumluluklarını yerine getirip getirmediklerine bakar.
4- ÇHS’de yazılı olan hakların uygulanması için gereken her türlü
çabanın gösterilmesi gerekir. Devlet çocukların bu haklardan yararlanmasını
sağlar.
5- Devlet, hakların uygulanması konusunda çaba gösterirken başta anne
baba olmak üzere çocuktan sorumlu olan kişilerin haklarına karşı saygılı olur.
6- Yaşamak, her çocuğun temel hakkıdır ve herkesin ilk görevi
çocukların yaşamını korumaktır.
7- Her çocuğun bir isme ve vatandaşlığa sahip olma hakkı vardır. Devlet,
çocuk doğduğunda bu ismi kaydeder ve çocuğa bir kimlik verir.
8- Çocuklara verilen isim, vatandaşlık hakkı ve aile bağları
korunmalıdır. Tüm bunlar zorla değiştirilemez ve alınamaz, değiştirilmek
istenir ya da çocuğun elinden bu haklar alınırsa devlet bu duruma karşı
çıkmalıdır.
9- Her çocuğun ailesiyle birlikte yaşama hakkı vardır. Anne baba
çocuğa bakamıyorsa, çocuk bu durumdan zarar görmesin diye ona başka bir bakım
sağlanmalıdır. Bu durumda da her çocuğun, anne ve babasıyla düzenli olarak
görüşebilme hakkı vardır.
10- Anne babası ayrıülkelerde yaşayan çocukların aileleriyle birlikte
olabilmeleri için devletler kolaylık gösterir.
11- Anne ve babalarının izni olmadan hiçbir çocuk başka bir ülkeye
götürülemez. Çocuklarıbu şekilde başka yerlere götüren kişilere karşı mücadele
edilmesi gerekir.
12- Her çocuk, görüşlerini serbestçe ifade etme, kendisini
ilgilendiren her konuda görüşlerinin dikkate alınmasını isteme hakkına
sahiptir. Herkesin çocuklarıdinleme, onların fikirlerini öğrenme ve onlara
saygı gösterme sorumluluğu vardır.
13- Her çocuğun duygu ve düşüncelerini istediği şekilde açıklama hakkı
vardır. Çocukların da başka kişilerin zarar görmemesi için gerekeni yapmaları
gerekir.
14- Her çocuğun, kendi düşüncesini geliştirme ve istediği dini seçme
hakkı vardır. Bu konularda çocukları büyüten yetişkinlerin de onlara yol
gösterme hakkı ve sorumluluğu vardır.
15- Çocukların arkadaşlarıyla barış içinde toplanabilme, dernek
kurabilme ya da derneklere üye olma hakkı vardır.
16- Hiç kimse çocukların onurunu kıramaz, onları küçük düşüremez, özel
hayatına karışamaz. Çocukların bu hakkı yasalarla korunur.
17- Devlet, kitle iletişim araçlarının, çocuğun gelişimi açısından
önemini kabul eder. Çocuğun bunlarla çeşitli bilgi ve belgelere ulaşmasını
sağlar, kendi kültürü ve dili bakımından bu araçlarla alabileceği
gereksinimleri karşılar. Ayrıca kitle iletişim araçlarının verebileceği her
türlü zarardan çocukları korur.
18- Çocukların yetişmesinden ve gelişmesinden sorumlu olan büyükler,
bu sorumluluklarını en iyi biçimde yerine getirirler.
19- Hiç kimse, çocuklara karşı olan sorumluluklarını onlara zarar
verecek şekilde kullanamaz. Devlet çocukların hiçbir zarara uğramaması için her
türlü önlemi almakla yükümlüdür.
20- Her çocuğun ailesinden yoksun kaldığında ya da aile ortamı onun
için uygun olmadığında devletten özel koruma ve yardım alma hakkı vardır. Anne
babasıyla birlikte yaşayamayacak çocuklar için özenli bir araştırmayla iyi
aileler bulunur.
21–22- Yaşadığıülkenin dışında bir başka ülkeye gitmek zorunda kalan
her çocuğun, gittiği ülke tarafından korunma hakkı vardır.
23- Engelli çocukların özel olarak korunma ve saygı görme hakkı
vardır. Devlet engelli çocukların bakımını, eğitimini sağlayacak kurumları
oluşturma sorumluluğuna sahiptir. Engelli çocukların ailelerine her türlü
yardım yapılır.
24- Her çocuğun sağlık hizmetinden yararlanma hakkı vardır.
Hastalıklardan korunması devletin ve toplumun güvencesi altında olup çocukların
beslenmesine, aşılanmasına, çevrenin temizliğine ve diğer sağlık koşullarına
dikkat edilir. Hastalanan çocuklar tedavi edilir.
25- Çocuk haklarına uygun olarak kreşler, çocuk yuvaları, yurtlar,
okullar, çocuk hastaneleri oluşturulur, bunlar düzenli olarak kontrol edilir.
26–27- Her çocuğun gelişme hakkı ve sağlığı güvence altında olmalıdır.
Bu konuda çocukların daha iyi bir yaşam sürdürmeleri için gerektiğinde yardım
edilir.
28- Her çocuk eğitimini tam yapabilmek için desteklenir ve korunur.
İlköğretim parasız ve hiçbir ayrım gözetmeksizin tüm çocuklar için hak ve
zorunludur.
29–30- Çocuklara verilen eğitim onların gelişimlerini en fazla ölçüde
sağlayacak düzeyde olmalıdır. Eğitim, çocukların hoşgörüsünü, kendi kültürüne
ve farklı kültürlere saygısını,ayrımcılığa karşıtlığını, doğaya saygısını
arttıracak biçimde düzenlenir. Çocuğun kendi kültürü, bulunduğu ülkedekinden
farklıysa gelişim ve eğitim hakkının her aşamasında buna gereken özen
gösterilir.
31- Çocukların boşzamanlarını değerlendirebilmeleri, kendilerini
geliştirebilmeleri için oyun bahçeleri, çocuk kulüpleri, kütüphaneler, spor ve
kültür merkezleri açılmalıdır. Her çocuğun bu tür etkinliklere katılma hakkı
vardır.
32- Çocukların okula gitme, oyun oynama hakkı vardır. Onlar
yetişkinler gibi çalıştırılamazlar. Çalışmak zorunda kalırlarsa yapacakları iş
onların sağlığı ve eğitimleri için sorun oluşturmamalıdır.
33- Bütün çocuklar her türlü zararlı maddelere karşı korunur. Bu tür
maddeleri üretip çocuklara veren kişiler cezalandırılır.
34- Çocukları bedensel ve ruhsal yönden örseleyecek hiçbir yaklaşıma
izin verilemez.
35- Devlet, çocukları koruma ve çocukları kaçırıp onları satan, onları
çalıştırmak isteyen kişilerle mücadele etme sorumluluğuna sahiptir.
36- Hiçbir kişi kendi çıkarları için çocukları kullanamaz. Devlet böyle
bir duruma karşı her çocuğu korur.
37- Çocuklar hiçbirşekilde insanlık dışı yöntemlerle ya da
aşağılanarak cezalandırılamaz. Bir çocuk suça itilmişse ona uygulanacak ceza
yaşına ve gelişimine uygun, onun eğitimini engellemeyecek şekilde olmalıdır.
38- Her çocuğun barışortamında yaşama ve savaşlardan korunma hakkı
vardır. Çocukların askere alınmaması gerekir. Devlet, çocukları silahlı
çatışmalardan ve sonuçlarından korumakla sorumludur.
39- Çocuklar çeşitli nedenlerle zarar görmüşlerse onların iyileştirilmeleri
için çalışmalar yapılır, bir daha aynı şekilde zarar görmemeleri için önlemler
alınır.
40- Yasalarla sorunu olan çocuklar bu durumdan tek başlarına sorumlu
değildir. Çocuklar farkında olarak kimseye zarar vermez. Suça itilen çocuklar,
yetişkinler gibi cezalandırılamaz, özel yasalarla yeniden topluma
kazandırılırlar.
41- Bir devletin yasaları burada belirtilen hükümlerden daha iyiyse,
bunlar hiçbir şekilde değiştirilemez.
42- Devlet, ÇHS’nin herkes tarafından öğrenilmesini sağlar.
43- ÇHS’nın uygulanmasını değerlendirmek üzere Çocuk Hakları Komitesi
kurulmuştur.
44- Devlet ve o ülkede yaşayan insanlar Çocuk Hakları Komitesine,
çocuk haklarıyla ilgili durum hakkında bilgileri vermekle sorumludur.
45- İlgili kuruluşlar Çocuk Hakları Komitesinin çalışmalarına kolaylık
ve yardım sağlar."
Kaynak gösterimi: www.0-18.org
